Δημήτρης Μπακαλούδης για Δαδιά: “Το δέ προνοεῖν καί προλαμβάνειν κρεῖττον ἔστι τοῦ θεραπεῦειν”.

 

 

 

 του Δημήτρη Μπακαλούδη*

Καθηγητής Δασολογίας ΑΠΘ

 

 Ο Καθηγητής Δασολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Δημήτρης Μπακαλούδης που κατάγεται από το Σουφλί και εργάστηκε στο Δασαρχείο Σουφλίου, γνωρίζει πολύ καλά το θέμα του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς-Σουφλίου.

Το έχει ζήσει άλλωστε καθημερινά και η γνώμη του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, μια και γεννήθηκε και μεγάλωσε στην περιοχή. Με αφορμή την καταστροφική πυρκαγιά στην Δαδιά, την Λευκίμη και τις γύρω περιοχές, που σήμερα κλείνει μια εβδομάδα και συνεχίζει το καταστροφικό της έργο, είαι πάντα επίκαιρες οι διαπιστώσεις του. Όπως γράφει:

“Το δέ προνοεῖν καί προλαμβάνειν κρεῖττον ἔστι τοῦ θεραπεῦειν”.
Οι δασικές πυρκαγιές, μικρής ή μεγάλης έκτασης και έντασης, ήταν και θα συνεχίσουν να είναι αναπόσπαστο στοιχείο της εξέλιξης των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Άλλωστε, τα περισσότερα φυτικά είδη (ξυλώδη και μη) έχουν αναπτύξει μοναδικές προσαρμογές όχι μόνο για να αντεπεξέρχονται στιγμιαία, αλλά και να συνεχίζουν να υπάρχουν μετά από την πυρκαγιά.
Ωστόσο, οι νέες συνθήκες που εμφανίζονται στη μεσογειακή λεκάνη, όπως συχνοί και παρατεταμένοι καύσωνες, άνυδροι χειμώνες, βροχερά καλοκαίρια, αυξημένη παρουσία και πίεση από τον άνθρωπο στις παράκτιες περιοχές, αλλά και των προβλημάτων που προκύπτουν στη χώρα μας από τη διαχείριση των δασών και των φυσικών οικοσυστημάτων (αλλαγή τρόπου διαχείρισης, μείωση δασεργατικού δυναμικού, μείωση εκτατικής κτηνοτροφίας, εγκατάλειψη υπαίθρου κλπ) αποτελούν μονόδρομο για εντονότερες καταστροφές, εφόσον τα παθήματα του πρόσφατου παρελθόντος (βλέπε Πελοπόννησος 2007 με 84 νεκρούς, 268.834 ha καμένης έκτασης και 3,5 δις ευρώ ζημιά, Μάτι 2018 με 102 νεκρούς και μόνο 13.000 στρ. καμένης έκτασης, και 2021, Μέγαρα, Εύβοια, Αττική, Πελοπόννησος και το καλοκαίρι δεν τελείωσε ακόμη) δεν μας έδωσαν ορισμένα βασικά διδάγματα.
Το σημαντικότερο, ότι το τρίπτυχο Πρόληψη, Καταστολή πυρκαγιών-Αποκατάσταση πληγέντων φυσικών εκτάσεων, πρέπει να είναι υπό την εποπτεία ενός φορέα, της Δασικής Υπηρεσίας (σαφώς στελεχωμένης), που επιστημονικά είναι ο αρμόδιος για την οργάνωση, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση τους, όπως συμβαίνει στα ανεπτυγμένα κράτη.
Παραθέτω την άποψή μου ως Δασολόγος, αν και μη ειδικός στις πυρκαγιές, ωστόσο, συμμετείχα στην κατάσβεση αρκετών δασικών και μη πυρκαγιών πριν την μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στο ΠΣ.
Πρόληψη: Με την πρόληψη γίνεται αφαίρεση ή διάσπαση ή μείωση της καύσιμης ύλης ώστε να αποτρέπεται η διάδοση της φωτιάς ή να αποφεύγεται η δημιουργία υψηλού θερμικού φορτίου.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με τη συντήρηση των δασικών δρόμων, των αντιπυρικών ζωνών και λωρίδων, τη δημιουργία ή και συντήρηση των υδατοδεξαμενών και καλλιέργεια των φυσικών πηγών, την απομάκρυνση βιομάζας από τα κράσπεδα των δρόμων, την υλοτόμηση των δασών και τη διαχείριση των δασικών εκτάσεων, τη μακροχρόνια δημιουργία πράσινων στεγασμένων αντιπυρικών ζωνών με πυρανθεκτικά δασοπονικά είδη, κλπ κλπ.
Επίσης, με τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών περιμετρικά των κατοικημένων περιοχών που γειτνιάζουν με δάση, καθώς και με την απομάκρυνση βιομάζας από τα κράσπεδα του εθνικού οδικού δικτύου, αλλά και από τις αγροτικές εκτάσεις. Επίσης, με την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για τις υπηρεσίες που παρέχουν τα δάση και τους λόγους προστασίας τους.
Τέλος, με συστήματα πρόβλεψης και έγκαιρης προειδοποίησης για έναρξη και εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών. Όταν αυτά έχουν παραμεληθεί από την ίδια την πολιτεία και υποχρηματοδοτούνται είναι αναμενόμενο η μετάδοση της πυρκαγιάς να είναι ταχύτατη, ιδιαίτερα εάν υπάρχουν και ευνοϊκές καιρικές συνθήκες (πχ δυνατοί άνεμοι), και να δημιουργούνται καταστάσεις δύσκολα ελεγχόμενες τόσο από το έδαφος όσο και από τον αέρα.
Καταστολή: ο έγκαιρος εντοπισμός και η άμεση αναγγελία έναρξης πυρκαγιάς αποτελεί τον κρισιμότερο παράγοντα για την άμεση επέμβαση από το έδαφος και την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Αυτό απαιτεί την ύπαρξη ενός πυκνού δικτύου πυροφυλακείων, καθώς και σε περιόδους υψηλού κινδύνου την παρακολούθηση από γης και αέρος όλων των δασικών εκτάσεων. Στα πρώτα λεπτά έναρξης της πυρκαγιάς απαιτείται ελάχιστη προσπάθεια και όγκος νερού για την κατάσβεση της. Αυτό το γνώριζε πολύ καλά η Δασική Υπηρεσία, γι’ αυτό και οι περισσότερες πυρκαγιές πριν το 1998 έκαιγαν μικρή σχετικά έκταση, συγκριτικά με την περίοδο μετά την μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στο ΠΣ.
Οι πυρκαγιές στην πλειονότητα τους έσβηναν ταχύτατα με επίγεια μέσα, λόγω της άμεσης κινητοποίησης των δασεργατών, οι οποίοι πάντα εξαρτώνταν οικονομικά και διοικητικά από τη ΔΥ, αλλά και των δασικών υπαλλήλων/δασοπυροσβεστών που γνώριζαν το ανάγλυφο, τους δρόμους και τα μονοπάτια της περιοχής. Μόνο σε απρόσιτα σημεία χρησιμοποιούνταν εναέρια μέσα κατάσβεσης. Το ΠΣ όπως και οι Δήμοι βοηθούσαν στη μεταφορά νερού και προστάτευαν τα κράσπεδα των κατοικημένων περιοχών για την αποφυγή εισόδου πυρκαγιάς στον αστικό ιστό. Η καθυστερημένη προσέγγιση στην εστία της πυρκαγιάς σε κάθε περίπτωση οδηγεί στα αποτελέσματα που παρατηρούμε σήμερα, δηλ. τεράστια μέτωπα πυρκαγιάς, ανάπτυξη ιδιαίτερων συνθηκών καύσης, με τη φωτιά να σβήνει όταν φτάσει σε περιοχή χωρίς καύσιμη ύλη (δηλ. σε θάλασσα ή σε ήδη καμένη έκταση εάν αλλάξουν οι συνθήκες φοράς ανέμων).
Σημείωση: έχω βρεθεί σε πυρκαγιά που χρησιμοποιήθηκε αντιπύρ και βοήθησε στην κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η απόφαση χρησιμοποίησης αντιπύρ, ωστόσο, ήταν καθαρά προσωπική των τότε Δασολόγων του Δασ. Σουφλίου όπου και έσβησαν την πυρκαγιά.
Αποκατάσταση: κλαδοπλέγματα και αντιπλημμυρικά έργα όπου απαιτούνται (μεγάλες κλίσεις, ύπαρξη σπορέων δέντρων κλπ) για τη συγκράτηση του εδάφους και την ευνόηση της φυσικής αναγέννησης. Τεχνητή αναδάσωση με αυτόχθονα δασικά είδη, μόνο όπου δεν υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες που θα δημιουργήσουν φυσικό δάσος. Κλπ κλπ κλπ…..
Η παραπάνω αλυσίδα “Πρόληψη-Καταστολή-Αποκατάσταση” έχει διαρρηχθεί το 1998. Από τότε, ιδιαίτερα η πρόληψη και η αποκατάσταση, έχουν υποβαθμιστεί στο μεγαλύτερο μέρος τους όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της δασικής υπηρεσίας.
Χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω το έργο των εμπλεκόμενων υπηρεσιών στο παραπάνω τρίπτυχο, αν και αυτό εξαρτάται από τη βούληση και τους πόρους που διαθέτει η πολιτεία, όλοι μπορούμε να καταλάβουμε ότι εάν η πολιτεία λειτουργούσε προληπτικά αξιοποιώντας την υπάρχουσα επιστημονική γνώση και τις πρακτικές της δασολογικής επιστήμης θα είχαμε διαφορετικά αποτελέσματα, και θεωρώ ότι η καταστολή των πυρκαγιών θα ήταν αποτελεσματικότερη χωρίς απώλειες ανθρώπινων ζωών και του δυσβάσταχτου κοινωνικο-οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους. Εάν δεν ανασυνταχθεί άμεσα η Δασική Υπηρεσία και εάν δεν αντιμετωπιστεί ολιστικά το τρίπτυχο από αυτήν, είμαστε υποχρεωμένοι να ξαναζήσουμε τις ίδιες καταστροφές, με υψηλότερο κόστος για την οικονομία, το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
“Τό δέ προνοεῖν καί προλαμβάνειν κρεῖττον ἔστι τοῦ θεραπεῦειν” των αρχαίων προγόνων μας, είναι τόσο επίκαιρο που ίσως θα έπρεπε να μας αφυπνήσει.
***Ο Δημήτρης Μπακαλούδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Σουφλί, όπου και τελείωσε το Λύκειο το 1986.  Σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στην Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών Τμήμα Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο University of Reading, England στη Μεγάλη Βρετανία. Έκανε μετεκπαίδευση στο Ινστιτούτο Ορνιθολογίας της Ελβετίας (Swiss Ornithological Institute) σε θέματα προστασίας της ορνιθοπανίδας. Όλα αυτά μάλιστα με υποτροφίες.
Εργάστηκε ως δασολόγος στο Δασαρχείο Σουφλίου και στο Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF Ελλάς) και Καθηγητής Εφαρμογών με γνωστικό αντικείμενο « Βιολογία Άγριας Ζωής–Εκτροφεία Θηραμάτων» στο Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Από το 2013 ήταν Επίκουρος Καθηγητής στο Α.Π.Θ και πλέον είναι Καθηγητής στο ίδιο ΑΕΙ.